Đá Gà
Tôi mê gà nòi từ hồi còn để chỏm, lúc nhỏ ông tôi nuôi gà đá, tôi lân la bên ông hỏi hết chuyện nầy đến chuyện khác, đặc biệt những lần xổ gà không bao giờ vắng mặt tôi. Sau màn xổ gà tới phê bình hay dở. Tôi thường được ông giải thích tỉ mỉ, không cần biết tôi hiểu hay không. Đặc biệt nhà không nuôi gà chạ (gà Tàu) vì ông tôi chê thịt gà tàu ăn nhão nhẹt..
Đến khi ông mất, kế đó phải lo chạy giặc, giống gà nhà cũng mất luôn. Trong lần chạy Tây tôi xin được một cặp gà nòi từ bác thầy giáo bạn với ba. Tôi chăm sóc cặp gà tới lúc con mái đẻ trứng đầu tiên. Tôi mừng vô hạn. Rủi thay con mái bị gió chết. Con trống mỗi ngày mỗi lớn với bộ lông mã đỏ au, lông đuôi đen tuyền, ức ó…
Mấy bác lối xóm và cả ba tôi đều khen con gà vảy tốt, tướng tá đúng sách vở. Xổ thử với con trống tàu của Dượng Bảy, lớn hơn nó gấp bội, vậy mà trong vòng mười lăm phút nó đá con gà tàu mặt mày đầy máu và chạy ra ngoài la oác oác…Ba tôi quyết định nuôi nó để đi đá độ.
Sau khi nuôi kỹ lưỡng, ba tôi và tôi ôm nó tới trường Cầu Kho, làng Tân Hạnh để đá…Đồng trạng ( cùng sức nặng) với nó có hai ba con nhưng chủ của các con gà vừa nói đều chạy ( không chịu đá vì sợ thua ). Hai ba lần đến trường đều ế độ, ai cũng nói chân của nó vảy vi đều quá tốt ( chỉ dân chơi đá gà mới biết tốt xấu, còn tay ngang khó lòng hiểu được ). Ôm tới lui mãi cũng chán, ba tôi và các bác lối xóm quyết định đi xa may ra đá được.
Chúng tôi chèo ghe đến Mù U trên đường đi Cần thơ, chủ trường gà là Đại Úy Hồng Nam thuộc lực lượng Hòa Hảo. Gà Điều của tôi đụng độ với con gà Xanh của một ông ở Vĩnh long. Hai bên sắp sửa chuốt cựa. Ông Hai Ngà vừa đến trường gà gặp ba tôi rồi nhìn bà con, ông xin không đá vì con gà Xanh là của cháu ông. Lại ế độ nữa, theo luật trường gà đụng độ rồi vì bất cứ lý do gì không đá thì bên rút lui phải đền cho bên đối thủ một phần mười tiền độ. Ví dụ hai bên đồng ý đá một ngàn đồng, bên rút lui phải đền cho bên kia 100 đồng. Đáng lẽ tôi được hưởng mấy trăm đồng, nhưng vì chỗ quen biết với ba tôi nên bên tôi không lấy tiền phạt.
Chiều xuống sắp sửa ra về, Đại Úy Hồng Nam năn nỉ ba tôi bán gà Điều của tôi cho ông với giá rất cao, nhưng tôi không nở bán.
Năm sau ba tôi cũng đem con Điều đến trường nhưng vẫn ế độ. Mưa xuống gà đổ lông,ngưng đá vì hết mùa. Bác Út ở cách nhà tôi chừng một cây số, mượn gà Điều của tôi về đổ mái, tôi sợ ông không chăm sóc tốt gà cưng của tôi nên từ chối. Bác Út đem cặp gà giò nhà ông cho tôi để mượn nó. Bác Út gây được bốn con trống, trong đó có con Điều chưn xanh. Mới mười hai tháng tuổi gà Xanh đã ăn độ xuất sắc. Ông Hội Đồng Bản theo tới nhà nài mua gà Xanh với giá cao. Bác Út bán gà,ông tới nhà và cho tôi năm chục đồng lấy hên
Năm sau ông Hội đồng đi đá ở Sa đéc cũng ăn độ. Tháng kế ông đem gà qua Mù U có Ba tôi và bác Út cùng đi, lần nầy tiền độ lên tới mấy chục ngàn. Ba tôi và Bác Út về nhà vẫn nhắc mãi nước đá của con gà Xanh vừa hãnh diện vừa tiếc rẻ. Tôi mê gà nhưng không đi đá nữa. Lúc sau nầy ít trường gà, có lẽ vì tình trạng an ninh, gà nuôi phần nhiều để ăn thịt. Giống gà của tôi bị bịnh toi, không còn con nào.
Khi tôi ra trường tự nhiên tôi hết mê đá gà, hay lúc này tôi dành nhiều thì giờ đưa đón người yêu, cho nên giữa hai phải chọn một, rốt cuộc tình nặng hơn nuôi và đá gà. Tôi nói với ba tôi:
-Con hết mê đá gà, con thấy tàn nhẫn quá.
Ba tôi không nói gì, một lát ba cho ý kiến: gà gặp nhau thì cũng đá tranh hơn thua, đằng nầy mình cho hai con đồng tài đồng sức, con nào hay thì thắng, chuyện cũng tự nhiên không thể nói là tàn nhẫn. Ngay chuyện Quốc Cộng, một bên rình nổ súng, bên kia không hay biết, giết nhau kiểu đó mới gọi là tàn nhẫn…Tôi không tranh luận với ba tôi. Ba tôi có nhiều việc ông khó khăn, nhưng cãi lý ba tôi rất thoải mái, thậm chí tôi có bồ ba tôi hỏi tôi cũng thú thật không giấu giếm.
Tôi không nhắc tới gà được ít năm, đến khi tôi đổi về Chợ lách, xung quanh quận toàn gà nòi do các sư kê nuôi, phụ huynh học sinh phần đông đều nuôi gà và đá gà. Lúc nầy tự nhiên tôi thich nuôi gà trở lại. có sư kê còn dạy cho tôi coi vảy gà, chăm sóc gà thế nào để có thể đi đá. Giờ rảnh tôi tìm mua giống gà tốt về nuôi, phần nhiều là gà trống, còn gà mái dù họ nể lắm nhưng vẫn kiếm cớ từ chối không bán.
Sau cùng một anh bạn mới quen, biết tôi thích gà nòi, anh mời tôi về nhà ăn cơm và bắt cho tôi một cặp gà, tôi bắt đầu gầy giống lại. Cũng bắt đầu từ những năm nầy, thứ bảy chúa nhựt, tôi theo mấy ông bạn mới đến trường gà coi chơi, nếu gà của họ đụng độ tôi cũng bỏ tiền vào hùn. Mới tập tành còn lơ mơ đá theo sở thich, nhiều khi trái với ý kiến của các ông bạn, vậy mà tôi thắng nhiều hơn thua. Mấy ông bạn miệng thì cho là tôi được tổ đãi, chứ thâm tâm mấy ổng nghĩ là tôi đá gà theo kiểu khùng điên.
Một ông sư kê nhà ở gần trường có hai cô con học với tôi, ông thấy tôi thích đá gà nhưng là tay mơ nghĩa là chưa biết nhiều về gà, ông mời tôi tới nhà dẫn tôi xem mấy con gà ông nuôi đi đá, ông chỉ tôi cách nuôi, từ xổ gà, xem cựa, xem vẩy vi, có đêm tôi ở nhà ông cho đến chín giờ tối để học những bí quyết về cách xem cựa của con gà có thể đá và hy vọng thắng. Ông dạy tôi cách xem lông gà, xem cách ngủ của gà. Chẳng hạn con gà định sáng mai đi đá, tối đến nó ngủ gác mỏ trong cánh, đem tới trường mười con thua hết chín. Ngủ như thế chứng tỏ con gà bịnh, không sung.
Sáng đem gà đi đá, người nuôi gà đá phải xem nó ngủ cách nào, nếu nó rỉa lông, rỉa cựa, tức là nó như có linh tính là ngày mai nó sẽ đụng độ, những con gà đó đem đến trường đá hy vọng nhiều phần thắng. Những bài học ông sư kê truyền lại, tôi học kỹ và nhớ nằm lòng. Trong những năm sau tôi thỉnh thoảng đi đến trường gà xem và học hỏi thêm.
Tôi đá “hàng sáo”, nghĩa là mình không có mang gà tới trường, xem gà người khác đá, thích con nào thì đá theo bên đó, đá kiểu nầy mình có thể, khi ở bên nầy, khi ở bên kia miễn tính sao mình được lợi. Đá gà cũng giống như cá độ Football. Cái nào cũng có cái lợi và cái hại của nó. Đá hàng sáo nhiều khi gà mình ưng ý lại đá quá tệ khiến thua tiền lãng xẹt.
Từ khi nuôi gà đi đá, cả nhà ai cũng hoan nghinh, nhứt là các con tôi, không phải vợ con đồng ý vì tôi đá giỏi, luôn thắng, mà vì mỗi lần tôi đến trường gà, dù ăn hay thua, chiều về thế nào cũng có con gà thua làm sẵn, bà vợ chỉ chặt xào nấu một chốc thì có món ăn ngon miệng, khi thì gà cà ri, khi hầm, lúc kho, lòng gà thì xào chua lai rai cũng có lý lắm. Ở trường gà những con gà thua độ bán từ bảy tám chục tới một trăm đồng, tôi mua rồi mướn người làm ( có sẵn mấy bà buôn bán túc trực ở trường gà) chừng năm đồng. họ làm sạch sẽ lông, chiều về mang chiến lợi phẩm cho gia đình thưởng thức.
NHỮNG ĐỘ GÀ TÔI NHỚ MÃI KHÔNG QUÊN
1- VÂN TIÊN CHÉM CỐT ĐỘT
Gọi văn hoa một chút, sự thực là gà Điều mù đá với gà ô lông thép. Độ nầy đá ở trường gà An Hữu, cách Bắc Mỹ thuận gần ba cây số.
Sáng thứ bảy tôi bận chuyện nhà, tới trường gà quá trưa. Chủ gà Ô từ Cao lãnh xuống. Chủ gà Điều dường như từ Rạch Ruộng-An hữu. Con điều hơi lớn xác hơn con ô. Chủ gà điều cho biết là gà điều bị mù hồi năm trước sau khi thắng trận. Hai bên kèn cựa mãi sau cùng đồng ý đá. Tiền đá độ ban đầu lên mười lăm ngàn, gà ô phủ sổ, nghĩa là trên mười lăm ngàn bên gà điều thông báo cho chủ gà ô biết. Gà điều kêu sổ một chập đủ tiền độ.
Đây là độ gà hy hữu, không ai dám bỏ tiền theo gà điều, đui mù lớ rớ e bị chém chết. Nhìn vào tiền độ ai cũng biết gà ô thuộc loại gà chiến,tướng tá dữ dằn như nhân vật Cốt Đột trong Lục Vân Tiên của cụ Đồ Chiểu, ngoài tài còn bùa phép nữa. Chưa thả gà bên ô phóng ăn tám ( bên ô đá hay phóng ăn tám nghỉa là ô thắng chỉ ăn tám trăm,ô thua người phóng mất một ngàn, đây là hình thức chấp vì nghĩ con ô mạnh hơn gà điều) rồi ăn bảy, hàng sáo không ai dám bắt, chỉ bên phe gà điều, dân Rạch Ruộng bắt rất nhiều.
Khởi đầu gà ô nạp trước, anh điều có lẽ nghe hơi gió cũng nhảy lên giương cựa hứng. Gà ô nóng nảy nạp tới tấp, gà điều dường như bị thương nhẹ, hết dàn nạp, gà điều bắt bạc ăn sáu. Trong khi xâu vô tìm cắn đá, con điều bị đá mé, gần mí mắt đổ máu. Bạc xuống ăn năm,rồi ăn tư, tôi bắt liều một ngàn ăn tư (tức là tôi binh gà điều, nếu điều thua tôi mất bốn trăm, nếu gà điều thắng tôi ăn trọn một ngàn )
Gà Điều bị nhiều đòn nữa, tôi cầm chắc thua rôi, thình lình con điều chun dưới lườn gà ô thay vì lên đá dĩa, nó quay mỏ ra sau và cắn được lông đuôi gà ô đá ba bốn đòn đến khi sứt lông. Miệng gà điều đầy lông, nó rẩy ra ( động tác làm cho lông dính ở miệng văng ra ), anh cho nước gà điều lượm sợi lông như thép cuốn tròn la lên: Gà điều nhổ sợi lông tài của gà ô rồi. Bên gà điều vang lên bắt bạc ăn năm, ăn sáu,ăn bảy cũng bắt luôn. Gà điều ra vài đòn hiểm nữa, gà ô bị thương nặng chưn đứng không vững, gà điều bây giờ lấy lại thế thượng phong bên điều phóng lại ăn tư rồi ăn ba, nó đá thêm vài đòn sấm sét nữa bạc xuống ăn một rồi ăn năm lai. Chủ gà ô xin vớt một phân. Trận gà kết thúc, gà điều thắng lớn.
Sau trận gà tôi dọ hỏi tìm hiểu tại sao gà mù lại dám mang đi đá độ, chủ gà điều cho tôi biết nó đã ăn liên tiếp ba độ và độ nầy là thứ tư dù bị mù.
Trên đường về tôi nói với các bạn, nếu gà điều sáng mắt nó đã thua gà ô rồi, đằng này vì mù quáng bất kể chết nó mò mẫm, nó rớ đúng cọng lông thép tức lông tài của gà ô nhổ đi, mất lông tài nên gà ô phải thua. Hơn nửa thế kỷ qua,tôi vẫn nhớ như in độ gà hy hữu tôi gặp lần đầu.
2- CHỦ GÀ QUÁ THAM NÊN BỊ THUA PHẢN
Độ gà diễn ra ở gần bến đò Đình Khao (Vĩnh long) vào mùng một Tết năm 1970. Buổi sáng tôi ở nhà cúng kiến, chạy vô Phú Quới mừng tuổi ông bà,về nhà gần một giờ. Tôi chạy xe xuống trường gà, hôm nay rất đông khách, nghe nói đã đá ba độ rồi và độ thứ tư đang làm cựa. Hai con gà xáp chiến đều là gà điều: một con mồng dâu, con kia mồng trích.
Con mồng trích của ông Năm Lưu, người Tàu bán vải ở chợ Vĩnh long. Ông Năm cỡ sáu mươi, người vui vẻ lanh lợi, đi đá chỗ nào cũng có mặt ông, thường ông đá hàng sáo, ít khi đem gà nhà, có lẽ ông bận buôn bán không rảnh để chăm nom. Lần nầy ông đem gà đến trường ai ai cũng đinh ninh gà của ông Năm là gà chiến. Quả thật con điều trích của ông Năm đá rất hay, gần cuối nước nhứt, con trích gây cho đối phương bị thương nặng. Nghỉ xả hơi sang nước nhì gà trích càng thêm sung sức áp đảo gà mồng dâu chỉ còn đứng chịu trận, gà mồng dâu đen đầu ho khẹt khẹt, chủ gà hết hy vọng xin vớt một phân, trận đấu xem như kết thúc phần thắng nghiêng về phía ông Năm Lưu.
Thay vì cho vớt giữ lịch sự, Ông Năm cương quyết không cho, đã vậy thì cứ để đến khi nào con điều mồng dâu nằm chết hoăc la áo áo thì mới thua, ôm gà ra và chung tiền. Bất ngờ gà sắp thua khạc ra máu bầm, đầu từ từ đỏ trở lại, nó cắn vai gà trích và đá một đòn sấm sét, gà của ông Năm giảy tê tê và chết tại trường. Ông Năm bị thua tiền mà còn bị dân đá gà nặng nhẹ xiên xỏ đủ điều.
Dân đá gà có cái lịch sự đáng khen là khi gà không dậy nổi hoặc bạc xuống năm lai, chủ gà xin vớt người ta luôn đồng ý. Vớt một phân, nghĩa là nếu đá trong sổ một ngàn đồng, chỉ thua chin trăm đồng, một trăm đồng vớt để cho chủ gà thua đi xe cộ, cơm nước. Đó là cách cư xử lịch sự của dân đá gà.
3- SAO LẠI MUA GÀ MÁI
Một hôm ông hàng xóm đến nhà năn nỉ tôi mua giùm ông con gà trống ó, ông kẹt tiền nên bán, tôi xem tướng vảy vi,rồi đồng ý mua cho ông năm nghìn đồng thời bấy giờ. Tôi nghĩ là tôi mua hơi đắt nhưng với lối xóm tôi không bao giờ cò kè bớt một thêm hai. Tôi ôm gà về nhà, bà xã nhìn tới nhìn lui rồi nói
-Sao anh lại mua gà mái?
Mấy bà lầm cũng phải, vì gà ó không có lông mã như các con gà khác, đuôi cũng ngắn không dài thượt như gà điều, gà ô…v..v. Tôi hớt lông xổ thử, nó té lên,té xuống, nhưng nó chuyên về đá vai, đá dĩa. Tôi kiên nhẫn xổ lần nhì, nó đá khá hơn, mỗi lần xổ nó đều tiến bộ. Đến lúc sắp đá đươc tức là đã nuôi kỹ lưỡng, các trường gà trong tỉnh và Sa đéc bị cấm. Một chúa nhựt ba bốn ông bạn đem một số gà lại rủ tôi đá. Gà của khách năm con cáp tới lui không được. Một người bạn bắt con ó của tôi đá với gà của ông Thầy Thuốc Bắc ở dưới chợ. Tôi đồng ý, thả gà chừng ba phút con ó chụp vai đá một đòn, gà ông thầy nằm mẹp..
Tôi toan ôm nó tắm rửa và vô nghệ. Ông Thầy Thuốc kêu tôi chồng độ đá với con gà khác của ông. Tôi đồng ý, giống như độ trước con ó cũng xây qua lại cũng ra một đòn vai, gà của ông Thầy trúng hang cua chết liền. Tất cả bạn bè mới chú ý con gà ó của tôi. Gà ó còn ăn ba độ nữa cũng một đòn đá vai.
4-CON GÀ DIỀU HẠI DÂN ĐÁ GÀ VĨNH LONG THUA CHÁY TÚI
Ông Giáo Long ở An Thành nghe tiếng gà con kêu chít chít ở đống rơm cạnh nhà do diều tha làm rớt, ông bắt đem vô nhà nuôi nấng kỹ lưỡng, không lâu nó được nhận diện là con trống Xám oai vệ, biệt danh là gà Diều. Trong dịp Tết xã An Thành mở trường gà cho bà con vui chơi, hàng xóm xúi ông Long đem gà Xám đến trường thử tài. Gà Xám thả ngoài vườn, không hớt lông, không vô ngãi nghệ.
Long mang nó đến trường, mấy tay sư kê thấy dễ ăn, vì gà Xám chưa xổ, không ai biết nết đá của nó thế nào. Ông Long cũng tuyên bố là ông không biết gốc gác của nó. Ai ưng thì đá lỡ nó chạy hoảng thì ráng chịu. Đụng độ với nó là con ô mã lại. Làm cựa xong, gà ô phóng bạc ăn sáu, đá chừng năm phút bạc xuông ăn hai rồi ăn một, khán giả xúi Long xin vớt. Long không chịu, liền sau đó con Xám cắn được hầu con ô mã lai đá một đòn, gà ô nằm tại chỗ. Long đem gà về bắt đầu hớt lông, vô nghệ, tháng sau đem đến trường khác, gà Xám cũng đụng độ mau vì dáng lêu khêu của nó ai cũng ham. Như độ trước, mới vô nó bị đá tơi bời, sau cũng chỉ một đòn đá hầu, gà đối phương bay khỏi bồ và la áo áo liên hồi
Long với tôi là bạn, biết tôi nuôi gà đàng hoàng nên Long nhờ tôi nuôi đem đi Sa Đéc đá. Gà Xám năm nay phát tướng,lông mướt,từ màu Xám đổi sang bông, xổ thử hai lần tôi nhắn Long đi đá. Ngày đó dân đá gà Vĩnh long chừng hai mươi người đi theo ủng hộ gà Diều. Ai cũng nghĩ đây là dịp may. Gà Diều đụng độ liền, nó nạp một lúc gà đối phương phản công. Bên đối phương phóng bạc bao nhiêu Vĩnh long đều bắt hết, hy vọng gà Diều ra một đòn thôi. Chờ mãi đến lúc nó hết đứng nổi Long xin vớt một phân. Gà Diều hại tụi tôi người thua hết tháng lương, người nửa tháng. Ai có đi đá ngày đó đều sạch túi vì gà Diều. Hiện nay ở Mỹ có vài ba vị chắc còn nhớ độ gà Diều năm nào !!
Nguyễn Thành Sơn