Hoa và Mùa Xuân trong Thi Ca Việt (Khảo Cứu)

GS Thái Công Tụng

1.Dẫn Nhập. Trong thi ca Việt, nhiều thi sĩ, nhạc sĩ đã gửi gắm lòng mình qua những sự vật thường gặp, khi thì loài cây, khi thì đóa hoa hoặc các bức tranh tâm lý từ ghen tuông đến người yêu, tình dang dở v.v..

       Các nhà thơ, nhà viết nhạc thường nhạy cảm hơn người thường và họ lại có khả năng dùng giai điệu hay hình ảnh, màu sắc để diễn tả tâm tình và ý tưởng của mình theo phong cách nghệ thuật, và nhờ đó dễ gây xúc động nơi người đọc, người nghe. Nhan nhản trong các bài hát, ta bắt gặp hoa ngọc lan, hoa tigôn, hoa cúc, hoa mai, hoa đào, hoa quỳnh v.v.

       Cây cũng vậy có mặt trong ca dao, thơ, nhạc, từ cây cau, cây khế, cây xoài, cây nhãn, cây gạo…Tình yêu trong trắng, tình yêu học trò, tình dang dở, tình đơn côi… đều lấy hoa làm biểu tượng vì thi ca Việt Nam đầy hoa, từ hoa thường gặp ven lề đường như hoa trinh nữ, hoa sim miền đồi núi Trung Việt cho đến các loài cây cảnh quanh vườn như dàn hoa thiên lý, hoa thạch thảo, hoa tigôn hoặc quanh sân trường như hoa phượng.

Nhiều thành ngữ có chữ hoa như nước chảy hoa trôi, bèo dạt hoa trôi.

       Nhiều sách có tựa đề có chữ hoa như Bùi Tín với Hoa xuyên tuyết, Nguyễn Chí Thiện với Hoa địa ngục, Hoàng Văn Chí với  Trăm hoa đua nở trên đất Bắc nói về Nhân Văn giai phẩm v.v.

       Vào những ngày sum họp bà con, gia đình, bạn bè trong những dịp đầu Xuân, luôn luôn có hoa: hoa ở phòng khách, hoa trên bàn thờ vì hoa mang nhiều ý nghĩa. Ngoài các hoa đặc trưng của ngày Tết như hoa mai, hoa đào, còn có nhiều loại hoa tươi khác, đa dạng về hình thù, màu sắc, vv… Hoa thì nhiều loại: có màu hồng, màu đỏ, màu tím (Màu tím hoa sim), hồng đậm, hồng lợt, có hoa màu trắng vv…

       Nhiều cây cho hoa mỗi năm một lần (fleurs annuelles), hoặc hai năm mới cho hoa (bisannuel), có cây trồng bằng củ (bulbe) như hoa cây Iris, cây tulip nhưng cũng có cây gieo bằng hạt.

2.Mùa Xuân. Một năm có bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông. Sau mùa Đông lạnh lẽo thê lương là mùa xuân lại đến tươi trẻ với những nụ hoa, những cành lá bắt đầu mọc lại. Nhưng khi ta đang là mùa xuân ở Canada thì ở Australia thuộc Nam bán cầu lại là mùa Thu. Trong thiên văn học thì mùa xuân bắt đầu từ xuân phân (khoảng ngày 21 tháng 3 ở Bắc bán cầu va ngày 23 tháng 9 ở Nam bán cầu) và kết thúc vào lúc hạ chí (khoảng ngày 21 tháng 6 ở Bắc bán cầu và 21 tháng 12 ở Nam bán cầu).

       Vào mùa xuân khí trời ấm áp hơn nên có dịp lễ Thanh Minh:Thanh minh trong tiết tháng ba Lễ là tảo mộ, hội là Đạp Thanh

        Thế nào là ngày xuân phân? Đó là lúc ngày và đêm dài bằng nhau. Thực vậy, vào Đông thì ngày chưa đi đã màn đêm u tối, ngày ngắn đêm dài và hết ngày xuân phân thì ngày dài ra có nghĩa mặt trời vẫn còn chiếu sang, có chỗ 9 giờ đêm, 10 giờ đêm trời vẫn sáng. Và vì có tác động của ánh nắng nên hiện tượng quang hợp mạnh hơn, nên cây cối đâm chồi nẩy lộc nhanh hơn, mạnh hơn:

Xuân vừa về trên bãi cỏ non
Gió Xuân đưa lá vàng xuôi nguồn
Hoa cười cùng tia nắng vàng son
Lũ ong lên đường cánh tung tròn

      Nhà nhạc sĩ Tuấn Khanh cũng đồng cảm với tạo vật nên mới thốt ra trong bài Mùa Xuân đầu tiên:

Anh ơi! Xuân đến bên thềm rồi nhắp rượu hồng vơi đi
Hết rồi mùa chia ly cho tình Xuân vừa ý
Xin yêu thương đến đôi bạn hiền để xóa hết cô đơn
Rồi quyến luyến nhau hơn cho người em thôi giận hờn.
Xuân nay ta chúc cho mẹ già vui vườn cà thêm hoa

       Vui ruộng đồng bao la tóc bạc phơ đẹp quá Xin yêu thương đến vơi hận thù để tiếng hát hôm nay

Người chiến sĩ mơ say bên đàn trẻ bé thơ ngây.
(YouTube Mùa Xuân Đầu Tiên của NS Tuấn Khanh

       hanh)Sau mùa Đông tuyết rơi nặng nề, ít khi gặp nhau, ai ở nhà nấy nhưng đến mùa xuân với đàn chim én trở về báo hiệu xuân đến nên nhiều họp mặt của cộng đồng, của bạn bè gần xa, đúng như lời nhạc của Văn Phụng:

Xuân đã về, xuân vẫn mơ màng trong nắng vàng,
khắp chốn tiếng reo vạng Xuân đã về,
xuân vẫn huy hoàng trong gió ngàn mừng đón xuân sang
Vui mùa xuân năm nay gần nhau, Nhớ khi xưa lúc ngây thơ,
cầm tay hỏi nhau ngẩn ngơ, đến bao giờ đón xuân mơ

      Xuân đã sang nâng phím đàn cùng hát ca, trong gió ngàn mừng đón xuân sang Mừng một ngày gần nhau, cùng mừng xuân mới

Vui mùa xuân năm nay gần nhau,
nhớ khi nào lúc ra đi, cầm tay hẹn cau chờ nhau,
đến bến cầu, nắng xuân sau

Xuân đã sang nâng phím đàn cùng hát ca, trong gió ngàn mừng đón xuân sang Mừng một ngày gần nhau, cùng mừng xuân mới

Vui mùa xuân năm nay gần nhau, nhớ khi nào lúc ra đi,
cầm tay nhìn nhau, cùng mơ ước, mơ xuân đến bao lần

       Xuân đã sang nâng phím đàn cùng hát ca, trong gió ngàn mừng đón xuân sang Mừng một ngày gần nhau, cùng mừng xuân mới

       Người tình chúc nhau trong mùa xuân như trong thơ phổ nhạc: Anh cho em mùa xuân, thơ Kim Tuấn, nhạc Nguyễn Hiền

        Cách nay hơn nửa thế kỷ, nhạc sĩ La Hối cũng có một ca khúc đầy ngẫu hứng “Xuân và Tuổi trẻ” với những ca từ tươi vui rất sảng khoái ca ngợi mùa Xuân: “Ngày thắm tươi bên đời Xuân mới. Lòng thắm say bao nguồn vui sống. Xuân về với ngàn hoa tươi sáng. Ta muốn hái muôn đóa hồng. Ta muốn luôn cười với hoa…”. Rồi tiếp theo là điệp khúc với nhịp điệu dồn dập, hân hoan của tuổi trẻ chào Xuân:

Áo dài hoa anh đào

     Mùa xuân hoa bắt đầu nở. Vào ngày Tết, ngoài Bắc có hoa đào; ta nhớ ngay thơ của Vũ Đình Liên:
Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy ông đồ già
Bày mực tàu, giấy đỏ
Ngày tết ở miền Bắc, nhà nhà đều có cành đào (Malus sp.) khoe sắc trong nhà.
Nếu miền Bắc có hoa đào thì trong Nam cũng có hoa mai (Ochna).    

       Một bình hoa tươi dịp Tết sẽ đem lại cho nhà đẹp hơn, may mắn hơn cũng như tạo niềm vui cho cả gia đình trong những ngày đầu năm mới sum vầy. Ta hãy điểm qua vài loài hoa tượng trưng dịp Xuân về:

– Hoa hồng: trong những giống hoa hồng thì hồng lửa là giống hồng được trồng khá phổ biến ở các nhà vườn ở Sa Đéc.

– Hoa mồng gà (Celosia argentea) là một loài thực vật có nguồn gốc vùng nhiệt đới, Châu Á, Châu Phi, và Trung Mỹ, thuộc họ Amaranthaceae. Rất nhiều loài đã được lai giống cho ra những loài với những hình dạng và màu sắc khác nhau, rực rỡ, rất ngoạn mục được trồng làm cây cảnh bởi những gié hoa, và đôi khi trồng trong vườn cây rau cải, cho những lá ăn như rau dền, hay trồng cho hạt. Một vài loài mọc hoang như là cỏ dại trong những cánh đồng canh tác.

Áo dài hoa hồng

– Hoa bông ổi (Lantana camara), còn được biết đến với tên gọi hoa ngũ sắc, với nhiều sắc màu tươi sáng như vàng, cam, tím, đỏ hay trắng tinh khôi

– Hoa hải đường.  Truyện Kiều có câu: Hải đường lả ngọn đông lân, Giọt sương gieo nặng cành xuân la đà

hoặc: Hải đường mơn mởn cành tơ, Ngày xuân càng gió, càng mưa càng nồng

là nhắc đến loại hoa này, loài hoa mang vẻ đẹp tuyệt vời, mong manh nhưng vô cùng quyến rũ. Chùm hoa sắc đỏ, hồng, vàng tinh khôi. Tên khoa học là Camellia amplexicaulis, một loài thực vật hạt kín thuộc chi Trà (Camellia).

-Hoa mẫu đơn (Pivoine) là loài hoa tượng trưng cho sự giàu sang phú quý, ngày xuân gia đình xum họp, nếu trong nhà đặt chậu hoa mẫu đơn, loài hoa vương giả chắc chắn xuân này gia chủ cũng những vị khách sẽ có những kỷ niệm khó phai bên những bông hoa được coi là ‘quốc sắc thiên hương’ này. Hoa này là quốc hoa của Trung Quốc.

– Hoa đồng tiền là loại hoa tượng trưng cho tiền tài, những bông hoa đồng tiền mang lại ước vọng về một năm mới tài lộc và thịnh vượng.

– Hoa cúc (chrysantheme) nhẹ nhàng và thanh thản là một trong những loài hoa nở rộ trong dịp tết Nguyên Đán. Sắc hương của nó tuy giản dị nhưng làm say lòng người. Ngoài ra, loại hoa này còn tươi rất lâu.

Càng sâu nghĩa bể, càng dài tình sông (Truyện Kiều)

       Cúc trồng làm cây cảnh thuộc chi Chrysanthemum. Một số loài cây còn được sử dụng làm vị thuốc trong y học cổ truyền như cúc hoa vàng Chrysanthemum indicum. Hoa cúc trắng là loài hoa biểu tượng cho sự duyên dáng và lòng hào hiệp. Những cành cúc trắng muốt mang lại vẻ nhẹ nhàng và thanh thản cho những ngày cuối năm bận rộn: 

Sen tàn, cúc lại nở hoa
Sầu dài, ngày ngắn, đông đà sang xuân (Kiều)

– Hoa cúc trắng là loài hoa biểu tượng cho sự duyên dáng và lòng hào hiệp. Hoa cúc có nhiều màu, nhưng nhạc sĩ Ngô Thụy Miên nhắc đến cúc màu vàng:  Áo nàng vàng, anh thường yêu hoa cúc Áo nàng xanh, anh mến lá sân trường Sợ thư tình không đủ nghĩa yêu đương Anh pha mực cho vừa màu áo Em

Cây Cúc là một trong 4 cây cảnh: tùng, cúc, trúc, mai..
Một nhà sum-họp trúc mai
- Trạng nguyên – loài hoa mang ý nghĩ sự đỗ đạt

GS Thái Công Tụng

fShare

Tweet

Add comment